Cursus: Complexiteit en Evolutie

Prof. Dr. Francis Heylighen


Deze cursus van 30 lesuren staat in de programmaboekjes als keuzevak voor de kandidaturen Moraalwetenschappen Wijsbegeerte, maar kan  door iedereen vrij gevolgd worden. Het doelpubliek zijn studenten van alle faculteiten en disciplines die geinteresseerd zijn in de transdisciplinaire fundamenten van het hedendaagse wetenschappelijke wereldbeeld.

De cursus gaat door in de tweede semester op diinsdag van 16-18u, in lokaal E.3.05 (Gebouw E, 3e verdiep, campus Oefenplein, Vrije Universiteit Brussel).

Volledig uitgeschreven cursusnota's (150 blz. met figuren en foto's, bibliografie, oefeningen, inhoudstabel, en index) zijn beschikbaar in de vorm van een PDF file (0,8 Mb) (.pdf), die gemakkelijk kan afgeprint worden, of als dit niet lukt in de vorm van een MS Word file (1,2 Mb) (.doc).
 

Thema

De cursus biedt een inleiding tot de basisconcepten en principes van het evolutionair-systemisch wereldbeeld, op een zo eenvoudig en overzichtelijk mogelijke manier.

Hierbij wordt een overzicht gegeven van recente benaderingen in een verscheidenheid aan disciplines die nieuwe inzichten bieden in de evolutie, zelforganizatie en adaptatie van complexe systemen. Deze disciplines omvatten o.a. de systeemtheorie, cybernetica, complexe adaptieve systemen, chaostheorie, biologie, en de verschillende recente toepassingen van evolutionair denken in disciplines zoals psychologie, ethiek, cultuur en epistemologie.

Wat deze verschillende benaderingen gemeenschappelijk hebben is dat ze het Newtoniaanse, mechanistische wereldbeeld vervangen door een paradigma waarin de nadruk ligt op creatieve processen, d.w.z. het spontaan ontstaan van nieuwe systemen, structuren, organizatie en functies. Dit leidt i.h.a. tot een toename van de complexiteit van de bestudeerde fenomenen, of deze nu fysisch, chemisch, biologisch, mentaal of sociaal zijn.

De cursus wil in de eerste plaats de nadruk leggen op de fundamentale concepten en principes die ons toelaten te begrijpen wat complexiteit is en hoe deze evolueert. Deze begrippen omvatten o.a. entropie, informatie, natuurlijke selectie, variatie, zelforganizatie, positieve en negatieve feedback, fitness, integratie en differentiatie, attractoren, hierarchieen, doelgerichtheid, en controle. De concepten worden verduidelijkt op een zo eenvoudig, en fundamenteel mogelijke manier, met tal van concrete voorbeelden (en zelfs eenvoudige experimenten!). Technische en wiskundige aspecten zullen alleen  vermeld worden voor zover deze echt nodig zijn voor een diepgaand begrip.

Tenslotte zal de cursus aantonen hoe de evolutionaire mechanismen die complexe systemen genereren ons een grondslag bieden voor een geintegreerd wereldbeeld dat noch religieus/theistisch noch reductionistisch is. Hierbij worden een aantal fundamentele filosofische vragen vanuit deze benadering beantwoord: Wie zijn wij? Waar komen wij vandaan? Waar gaan wij naartoe? Wat zijn goed en kwaad? ...

Wat anderen van de cursusnota's vinden...

"zeer mooi werk! Gelukkig de studenten die zulk een evenwichtige cursus krijgen." (Prof. Dr. A. De Loof, zoologie, KUL)

"werkelijk heel goed en glashelder. " (Prof. Dr. G. Geeraerts, politieke wetenschappen, VUB)

"Onder grote fascinatie las ik uw cursusboek. Het is vooral de wijze waarop u de hedendaagse ontwikkelingen op wetenschappelijk gebied weet te verbinden met de 'queeste' naar een 'wereldbeeld' die ook mij bezighoudt" (G. Lamers, Utrecht)

Examen

Klassiek modeling examen, ca. 20 minuten per student, waarbij gepeild wordt naar inzicht in de basisbegrippen, en niet zozeer naar gedetailleerde feitenkennis. Daarnaast wordt van de studenten verwacht dat ze zelf een thema  kiezen dat aansluit bij de cursus,  dat op eigen houtje uitdiepen, en in ca. 5 minuten op het examen naar voren brengen.
 

Bijkomende studiemateriaal

Voor wie er meer over wil weten, zijn de volgende, niet-technische boeken de moeite van het lezen waard (voor een gedetailleerde, geannoteerde bibliografie: zie de cursusnota's):

Paul Davies: The Cosmic Blueprint
Richard Dawkins: The Blind Watchmaker, The Selfish Gene
Kevin Kelly: Out of Control
Ervin Laszlo: The Systems View of the World, Evolution
Joël de Rosnay: The Macroscope / Le Macroscope
Ilya Prigogine & Isabelle Stengers: Order out of Chaos/ La Nouvelle Alliance
Valentin Turchin: The Phenomenon of Science
Mitchell M. Waldrop: Complexity: The Emerging Science at the Edge of Order and Chaos

Zie ook: Publications on Complex, Evolving Systems,    What are Cybernetics and Systems Science?

Meer algemeen bevat de Principia Cybernetica website een schat aan materiaal rondom de kernbegrippen van de cursus en hun filosofische implicaties. De studenten kunnen hier en in de literatuurreferenties inspiratie halen voor de zelfgekozen thema's die zij op het examen naar voren brengen (maar mogen uiteraard zelf met iets heel anders aankomen, zolang het maar aansluit bij een van de thema's van de cursus).

Opleidingsonderdeelfiche voor deze cursus: bevat grotendeels dezelfde informatie als deze pagina, in een minder flexibel formaat

Elvas voor deze cursus: list met ingeschreven studenten